Gokken met dobbelstenen is niet het bekendste tijdverdrijf in de hedendaagse casino’s. Spellen als poker, blackjack, roulette en de onvermijdelijke slot games krijgen meestal meer aandacht. Toch zijn dobbelstenen niet uit het casino weg te denken. Misschien wel omdat dobbelspellen van nature behoorlijk spectaculair verlopen. Denk aan het welbekende craps met het fanatiek meelevende publiek. En ook sic bo is een uiterst vermakelijk dobbelspel. Maar hoelang spelen we eigenlijk al met dobbelstenen? Lang, zo blijkt.
De oudste dobbelsteenspellen komen uit het Midden-Oosten
De oudste dobbelstenen zijn gevonden in het gebied waar op dit moment landen als Iran en Irak liggen. Daar hoorden ze bij een backgammon spel van zo’n 5000 jaar oud. Backgammon is een van de oudste bordspelen ter wereld en heeft zijn roots in datzelfde gebied. Overigens is het niet alleen een gezelschapsspel. Sinds mensenheugenis werd er stevig gegokt bij dit bordspel. Voor backgammon heb je twee gewone dobbelstenen nodig. Daarnaast wordt vaak een zogenaamde verdubbelingssteen gebruikt om de inzet te verhogen als men om geld speelt.
Romeinen waren dol op gokken met dobbelstenen
Ook in andere gebieden zijn historische dobbelsteenvondsten gedaan. In India zijn dobbelstenen gevonden tot wel 3000 jaar oud en ook van de Romeinen en Grieken is bekend dat er stevig werd gedobbeld. Tot in Bijbelse verhalen aan toe waarin de kleding van Jezus na zijn kruisiging wordt verdobbeld door zijn Romeinse bewakers. Bij de Romeinen was de dobbelsteen overigens niet alleen in gebruik voor gokspellen. Ook bij moeilijke keuzes brachten dobbelstenen nogal eens uitkomst.
Onderzoek toont aan dat dobbelstenen in de oudheid vaak erg onregelmatig waren. Onregelmatiger dan je op basis van de al aanwezige technische kennis eigenlijk zou verwachten. Kennelijk werd er daadwerkelijk uitgegaan van een soort ‘goddelijke keuze’ en had men niet het idee dat een zuivere symmetrische vorm belangrijk was voor de uitkomsten. Dat is pas van later tijd. Met name de kansberekening inzichten van de wiskundige Blaise Pascal (we kennen hem ook van het roulettespel) hebben ervoor gezorgd dat we tegenwoordig dobbelstenen zo zuiver mogelijk proberen te maken als we gokken met dobbelstenen.
Gokken met dobbelstenen in de middeleeuwen
Onderzoekers hebben in ons eigen land met name veel dobbelstenen teruggevonden uit de latere middeleeuwen. Daarin werd kennelijk druk gedobbeld. Het waren letterlijk de hoogtijdagen van het gokken met dobbelspelen. Daarna werden kaartspellen en loterijen steeds populairder bij de liefhebbers van een gokje. Die dobbelstenen hausse zie je ook terug in een verregaande standaardisatie. Dobbelstenen uit die tijd lijken sterk op elkaar, terwijl dobbelstenen van voor en na die periode onderling grotere verschillen hebben qua vormgeving en indeling.
De indeling van dobbelstenen
Vandaag de dag is de populairste dobbelsteen de kubusvormige steen met de zogenaamde 7-indeling. Twee tegenover elkaar liggende vlakken hebben daarin samen altijd 7 punten. De 1 ligt tegenover de 6, de 3 tegenover de 4, en ook 5 en 2 zijn elkaars overburen. In de middeleeuwen werd in Nederland voornamelijk de zogenaamde priemgetal indeling gebruikt. 1-2, 3-4 en 5-6 liggen daarin tegenover elkaar en vormen samen de priemgetallen 3, 7 en 11. Naast kubusvormige dobbelstenen zijn er ook nog dobbelstenen met 4 vlakken (tetraëder), 8 vlakken (octaëder), 12 vlakken (dodecaëder) en zelfs 20 (icosaëder). Die hebben echter vooral een rol in specifieke gezelschapsspelen. In de casino’s komen we ze zelden of nooit tegen.
